Interne Projectiedriehoek

De Interne Projectiedriehoek: Een Dynamiek van Zelf-Projectie

“What is not brought to consciousness, comes to us as fate.”
— C.G. Jung

In klassieke psychoanalytische modellen wordt projectie vaak begrepen als een afweermechanisme: een onbewust proces waarbij onverdraaglijke eigenschappen of impulsen uit het zelf aan een ander worden toegeschreven (Freud, 1911; Fenichel, 1945). In dit artikel verkennen we een uitbreiding op dit concept: projectie als een intern circulair mechanisme dat zich afspeelt binnen de psychische structuur zelf, vóórdat deze zich naar buiten richt. Deze structuur noemen we de Interne Projectiedriehoek.

De Interne Projectiedriehoek is geïnspireerd op Karpman’s dramadriehoek (1968), waarin drie rollen — aanklager, redder en slachtoffer — een onderlinge wisselwerking onderhouden binnen interpersoonlijke relaties. Hier richten we de lens naar binnen: wat gebeurt er wanneer deze rollen niet door verschillende personen worden gespeeld, maar door verschillende delen binnen het zelf? Hoe circuleren schuld, schaamte en verweer binnen het interne systeem voordat ze eventueel worden geprojecteerd op anderen?

Dit model vormt een brug tussen klassieke psychodynamische theorieën, internal family systems (Schwartz, 1995), en recente inzichten rond projectieve identificatie en structurele dissociatie (Van der Hart et al., 2006). Bovendien sluit het nauw aan bij hedendaagse modellen van zelfherstel, zoals de Theorie van Projectieve Empathie (Geene, 2025), waarin projecties niet alleen als verdediging, maar ook als wegwijzer naar integratie worden gezien.

De drie rollen

De Interne Projectiedriehoek bestaat uit drie psychische posities of ‘rollen’ die voortdurend in beweging zijn:

De Aanklager (Kritisch Deel)
De Aanklager is het interne deel dat oordeelt, beschuldigt of afwijst. Vaak is dit een geïnternaliseerde ouderlijke stem of een perfectionistische criticus. Het projecteert verwijt of schaamte op een ander intern deel dat als tekortschietend wordt ervaren.

• Projectie naar binnen: “Jij hebt het verpest. Je bent zwak, lui of dom.”
• Projectie naar buiten: “Die persoon kijkt vast neer op mij.”

Het Slachtoffer (Kwetsbaar Deel)
Het Slachtoffer voelt zich onder druk gezet, tekortschietend of emotioneel overspoeld. Dit deel draagt vaak oude gevoelens van schaamte of angst voor afwijzing.

• Projectie naar binnen: “Ik ben inderdaad niet goed genoeg.”
• Projectie naar buiten: “Waarom wordt juist ik altijd bekritiseerd?”

De Redder (Ontkenning, Rationalisatie of Externe Validatie)
De Redder probeert de spanning te neutraliseren door de verantwoordelijkheid elders te leggen. Soms doet dit deel dat via ontkenning, soms door overdreven rationalisatie, of door zichzelf te vergelijken met anderen (“anderen zijn erger”).

• Projectie naar binnen: “Het ligt aan de omstandigheden, niet aan mij.”
• Projectie naar buiten: “Waarom zou ík me schuldig voelen, anderen maken er een nog grotere puinhoop van.”

Klinisch voorbeeld
Een cliënt zegt iets verkeerds in een gesprek:

• Aanklager: “Dat had je slimmer moeten zeggen. Je komt dom over.”
• Slachtoffer: “Ik voel me beschaamd… misschien ben ik ook niet zo sociaal vaardig.”
• Redder: “Ach, die ander was ook ongemakkelijk. Iedereen maakt fouten.”

Het gevolg: de schuld wordt niet verwerkt maar gecirculeerd binnen het systeem, en vervolgens geprojecteerd: “Die ander was eigenlijk ook niet zo sociaal.”

Wanneer de driehoek zich naar buiten keert

Hoewel deze dynamiek vaak intern blijft, zoekt het kwetsbare deel bij oplopende spanning soms een uitweg via externe projectie.

Voorbeeld: Schuldprojectie op het werk

• Intern:
  • Aanklager: “Je hebt te weinig gedaan vandaag.”
  • Slachtoffer: “Ik voel me lui en waardeloos.”
  • Redder: “Maar anderen doen ook niks!”
• Extern:
  • Het slachtoffer projecteert luiheid op een collega: “Waarom doet die collega zo weinig?”

Hier ontstaat een verschuiving van interne schuld naar externe irritatie. De innerlijke spanning wordt niet opgelost, maar omgeleid.

Meervoudige afweer in actie

De Interne Projectiedriehoek laat zien hoe mensen onbewust wisselen tussen afweervormen zoals projectie, rationalisatie, en zelfbeschuldiging — zonder dat de onderliggende emotie werkelijk wordt gevoeld of verwerkt.

Deze mechanismen werken als gesloten systemen, waarin gevoelens circuleren zonder bevrijding — totdat iemand leert bewust te voelen en te herleiden waar het echt over gaat.

Integratie met bestaande theorieën

Projectieve Empathie (Geene, 2025)
De Interne Projectiedriehoek is een microdynamiek binnen de bredere cyclus van projectieve empathie. Het sluit aan bij de eerste fasen van projectie en terugname. Pas als een geprojecteerd gevoel wordt herkend en liefdevol gereïntegreerd, ontstaat werkelijke verandering.

Cognitieve dissonantie (Festinger, 1957)
De driehoek fungeert als een intern evenwichtsmechanisme dat dissonantie reduceert. Wanneer zelfbeeld en gedrag botsen, wordt spanning afgevoerd via het afschuiven van schuld of het herinterpreteren van de situatie.

Hoe de dynamiek te doorbreken

Herken de Aanklager

• Vraag: “Is deze stem objectief of destructief kritisch?”
• Interventie: Ontwikkel een empathische innerlijke ouder. Vervang oordeel door nieuwsgierigheid.

Herken het Slachtoffer

• Vraag: “Is deze emotie werkelijk van mij, of draag ik iets ouds?”
• Interventie: Werk met het innerlijke kind. Laat het voelen zonder oordeel.

Herken de Redder

• Vraag: “Ben ik bezig mezelf te verdedigen door anderen te bekritiseren?”
• Interventie: Oefen in ‘uitzitten’ van ongemak zonder directe rationalisatie.

Praktisch voorbeeld
Een cliënt voelt zich schuldig na een vrije dag.

• Aanklager: “Je bent lui geweest.”
• Slachtoffer: “Ik voel me waardeloos.”
• Redder: “Maar anderen hebben ook niks gedaan.”

→ Nieuwe respons:

• Aanklager: “Je had misschien een rustigere dag nodig.”
• Slachtoffer: “Ik voel me schuldig, maar dat betekent niet dat ik waardeloos ben.”
• Redder: “Wat anderen doen is niet relevant voor mijn ervaring.”

Conclusie

De Interne Projectiedriehoek is meer dan een afweermechanisme — het is een dynamisch systeem waarin zelfbeelden, gevoelens en oordelen in beweging blijven totdat ze erkend en geïntegreerd worden.

Het model laat zien:

• Hoe interne conflicten circulair worden;
• Hoe projectie zowel naar binnen als naar buiten werkt;
• Hoe bewustwording en compassie de cyclus kunnen doorbreken.

Door de drie interne rollen te leren herkennen en hun dynamiek bloot te leggen, ontstaat ruimte voor transformatie. De weg uit de driehoek is geen confrontatie, maar een uitnodiging tot afstemming, mildheid en zelfonderzoek. Pas dan kan projectie veranderen in reflectie — en afweer in verbinding.

“Until you make the unconscious conscious, it will direct your life and you will call it fate.”
— C.G. Jung